 |
| ΑΡΤΕΜΙΣ ΛΑΦΡΙΑ Μουσείο Αρχαίας Μεσσήνης. Το άγαλμα της Αρτέμιδος Λαφρίας, ύψους 1,34 μ. βρέθηκε το 1989 στις ανασκαφές της Αρχαίας Μεσσήνης. |
Την Αρόη οίκισε ο αυτόχθονας Εύμηλος ο βοσκός (μήλο=πρόβατο) με παρότρυνση του Τριπτόλεμου, του γεωργού, από την Ελευσίνα που ήξερε από την Δήμητρα την σπορά. Ο Τριπτόλεμος δίδαξε την άροση με τους πτερωτούς του δράκους ζεμένους στα πλούσια χωράφια, όπου και η οίκηση της Αρόης (1400 μ. Χ.), δηλ. η καλλιεργημένη γη. Από τον γιο του Ευμήλου Ανθεία ονομάστηκε για χάρη του η Άνθεια (δυτικά), όπου σκοτώθηκε ο υιός προσπαθώντας να καλλιεργήσει με τους πτερωτούς δράκους του Τριπτόλεμου. Στην συνέχεια εμφανίστηκε ανάμεσα τους η Μεσάτιδα, όπου ανατράφηκε ο Διόνυσος (αμπελουργός) κάτω από τον φόβο του Πάνα (βοσκός). Αναπτύσσεται δηλ στην περιοχή η αμπελουργία σε σύγκρουση με την ποιμενική οικονομία. Χτισμένες πάνω σε ύψωμα, κοντά σε αγροτικές περιοχές και νερό, μακριά από την ελώδη παραλία λατρεύουν την Δήμητρα και τον Διόνυσο (δημητριακά και αμπέλι).
 |
Σε «κοινό» τόπο αποδεκτό από τις ιωνικές πολίχνες της περιοχής σε άγνωστο χώρο, πιθανόν δίπλα στο Μείλιχο* ποταμό ή ρέμα που έρρεε από το τότε κατάφυτο Παναχαϊκό όρος, στα σημερινά Συχαινά (κατά άλλους στον Γλαύκο, πάντως δίπλα σε ποτάμι), λάτρευαν σε ετήσια βάση την Τρικλαρία Αρτέμιδα που συναντάται μόνο στην Πάτρα. Το επίθετο τρικλαρία αναφέρεται από τον Παυσανία και υπονοεί πιθανόν τους τρεις «κλήρους» δηλ το ουδέτερο μέρος της γης , όπου ήταν σημείο συνάντησης των τριών «κλήρων» δηλ των τριών πολισμάτων. Εκεί φυλάσσονταν η λάρνακα του Διόνυσου Αισυμνήτη ( βλ http://sokatzou.blogspot.com/2011/02/blog-post_20.html)
από εννέα άνδρες και εννέα γυναίκες. Την νύχτα της εορτής έβγαζαν την λάρνακα σε περιφορά και λούζονταν στα νερά του ποταμού. Όταν η Άρτεμις οργισμένη για την ερωτική συνεύρεση της ιέρειας Κομαιθούς και του βοσκού του ιερού Μελάνιππου, ζήτησε αντάλλαγμα κάθε χρόνο μια ανθρωποθυσία ενός νέου και μιας νέας από τον ανθό των νέων για την ασέβεια στο ναό της, τότε το ποτάμι ονομάστηκε Αμείλιχος μέχρι να έρθει ο ξένος Ευρύπυλος από την Θεσσαλία, πολεμιστής στην Τροία, να εξαγνιστεί το ανοσιούργημα και να θεραπευθεί και ο ίδιος από την ιερή τρέλα..
Σαν ήρθε από την Λακωνία την ύστερη μυκηναϊκή εποχή (1100 π.Χ. περίπου ) ο αχαιός Πρεύγενης, πατέρας του Πατρέα, για να φτιάξει αποικία κατά παρότρυνση των Δωριέων, έφερε μαζί του και την λατρεία της Λιμναίας Αρτέμιδος. Είχε δει ένα όνειρο που τον οδήγησε να κλέψει το ξόανο της θεάς από τον ναό της στην Σπάρτη (Λακωνία)και να το πάει στην Μεσόα (Μεσσηνία), από εκεί κάθε χρόνο στην εορτή της έφερναν το ξόανο στην Πάτρα, όπου ο γιος του Πατρέας εκδιώκοντας τους Ίωνες ένωσε τις τρεις πολίχνες Αρόη, Άνθεια και Μεσάτιδα (Πάτραι, ενωμένες πατρίδες) και έδωσε δύναμη στην Αρόη στην κορυφή του λόφου που τείχισε, ενδυνάμωσε, κατέστησε πόλη και της έδωσε το όνομα του. Οι ντόπιοι ποτέ δεν τους ξέχασαν και πάντα στην εορτή της θεάς κατέθεταν στα αγάλματα τους «εναγίσματα» δηλ νεκρικές προσφορές, όπως εμείς στα μνημόσυνα. Πιθανόν η θεά να πήρε την επωνυμία της από το χωριό Λιμνάτις κοντά στο Μαυρομάτι Μεσσηνίας, όπου κι εκεί υπήρχε ομώνυμος ναός της. Τέμενος με ιερό της θεάς υπήρχε αντίκρυ στην είσοδο της αγοράς, περίπου στην διασταύρωση Βασιλείου Ρούφου και Γεωργίου Ρούφου. Έριχναν στην φωτιά καρπούς αλλά και ζωντανά άγρια και ήμερα ζώα και η Θεά ως αντάλλαγμα πολλαπλασίαζε τα προσφερόμενα αγαθά στο βωμό της..
 |
| Νόμισμα. Το χρυσελεφάντινο άγαλμα της Λαφρίας Αρτέμιδος* |
Όταν οι Ρωμαίοι εδραίωσαν την κυριαρχία τους στην περιοχή έκτισαν νέες πόλεις και μετέφεραν τον πληθυσμό της σημερινής Αιτωλοακαρνανίας, για να τις επανδρώσουν πληθυσμιακά. Από την Καλυδώνα μετακίνησαν τους ανθρώπους στην Νικόπολη, ενώ το χρυσελεφάντινο άγαλμα της Λαφρίας Αρτέμιδοςαλλά και θησαυρούς και έργα τέχνης έφεραν στον ομώνυμο ναό στον βόρειο βραχίονα του κάστρου της Πάτρας σαν αντάλλαγμα για τον χειμώνα που πέρασαν, πριν την ναυμαχία στο Άκτιο (31π.Χ.), γι αυτό ονομαζόταν και Αιτωλίς Αρτέμιδα. Πιθανόν το όνομα να δηλώνει το ελαφριά οργή για την παρατυπία της παράλειψης θυσίας από τον Οινέα ή το όνομα Λάφριος, δωρητή του αγάλματος από την Φωκίδα. Έργο των ναυπακτίων Μέναιχμο και Σοϊδά, του 5ουπ.Χ. αιώνα παριστάνει τη θεά κυνηγό με κοντό χιτώνιο. Το έργο υπήρχε τον 2ομ.Χ. αιώνα κατά μαρτυρία του περιηγητή Παυσανία και απεικονίσεις σε νομίσματα, όπου απεικονίζεται εξάστυλος με διακοσμημένη ζωφόρο. Ίσως να παρέμεινε στην θέση του άλλους τρις αιώνες μέχρι τους καταστροφικούς σεισμούς του 6ουμ.Χ.. Ερημώθηκε το κάστρο και τα ερείπια χρησίμευσαν για την κατασκευή του βυζαντινού κάστρου.
 |
| Κάστρο Πατρών. Λείψανα από το ναό της Λαφρίας* |
Εόρταζαν την ιδιότητα της σαν «πότνια θηρών» δηλ. της θεάς των άγριων ζώων, την άνοιξη ετησίως, τα Λάφρια που διαρκούσαν δύο μέρες. Την πρώτη μέρα μετέφεραν θορυβωδώς τα προς θυσία στο ναό, όπου και διανυχτέρευαν, η πομπή έκλεινε με το άρμα της παρθένου ιέρειας (πχ η Μούσα ή η Πρόκουλα) που έσερναν ελάφια.. Την επομένη έκαναν θυσίες πάνω σε υπερυψωμένο ναό, όπου ανέβαινες με σκαλοπάτια. Έκαιγαν ξερά και χλωρά κλαδιά αλλά και ήμερα και άγρια ζώα (αγριογούρουνα, λύκους, ελάφια, ζαρκάδια, αρκούδες, πουλιά). Όσο περισσότερα, τόσο εξασφάλιζαν την εύνοια της θεάς. Η φωτιά είχε και αποτροπιαστικό χαρακτήρα (αρρώστιες, λοιμοί και λιμοί). Οι ντόπιοι υιοθέτησαν τα έθιμα των Καλυδωνίων και ο ναός έγινε θρησκευτικό κέντρο, ξακουστό στην ρωμαϊκή περίοδο και εκτός Πατρών (Άρτεμις ή Αυγούστα Πατρών, για να συνδεθεί ο Ρωμαϊκός κόσμος με το ντόπιο στοιχείο).
 |
| Νόμισμα. Το χρυσελεφάντινο άγαλμα της Λαφρίας.* |
Έξω από την πόλη στην περιοχή της Δύμης, κοντά στον ποταμό Παραπείρο, στην πόλη Τευθέα, λατρευόταν η Άρτεμις Νεμιδία, όπως αναφέρει ο Στράβωνας.
Η θεά συνυφασμένη με την καθημερινότητα και την ανάγκη των κατοίκων για εξασφάλιση τροφής δικαίως βρήκε την θέση της στην των Πατρέων πόλη.
Πάτρα 13/1/2019
 |
| H Πάτρα. του Παυσανία* |
* Μείλιχος: πιθανόν από το μειλίχιος=γελαστός, καλόκαρδος, πράος ή απήχηση από το όνομα του σημιτικού θεού Μολώχ λατρευόμενος από τους Καρχηδόνιους και τους Φοίνικες με ανθρωποθυσίες.
* Οι φωτογραφίες προέρχονται από τα Αχαϊκά του Παυσανία.
Βιβλιογραφία:
1. Παυσανίας Αχαϊκά-Αρκαδικά. 18.5/ 7,18,8/ 7.19.1,3/ 7,20,7-8/. 19 Εκδοτική Αθηνών. Αθήνα. 1980
2. Σταματάκου Ιωάννη. Λεξικό της αρχαίας ελληνικής γλώσσης. Εκδ. Φοίνιξ. ΑΘΗΝΑ. 1972
3. Θωμόπουλος Στέφανος. Ιστορία της πόλεως των Πατρών από αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι του 1821. Πάτραι. 1950
4. Τριανταφύλλου Κώστας. Ιστορικόν λεξικόν των Πατρών. Πάτραι. 1959
5. Παπαδάτου-Γιαννοπούλου Χαρά. Πατρώ. Πάτρα 2017
6. Ελληνική μυθολογία. Εκδοτική Αθηνών. Αθήνα. 1986