 |
| Κερητίζων (1) |
«ΑΓΩΝΕΣ»
στη Ρωμαϊκή Πάτρα του 1ου-3ουμΧ. αιώνα
ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΠΑΤΡΩΝ
ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΠΑΤΡΩΝ
 |
| Χάρτης Ρωμαϊκής περιόδου |
Η των Πατρέων πόλις βρίσκεται κάτω από τη ρωμαϊκή κυριαρχία τον 1οπ.χ. αιώνα. Οι κάτοικοι λιγοστοί μιας και ζουν διασκορπισμένοι στην ύπαιθρο μετά τις ταλαιπωρίες που πέρασαν το χειμώνα του 32π.χ. από τα στρατεύματα του Αντώνιου και της Κλεοπάτρας που διαχείμασαν στην περιοχή. Αναγνωρίζοντας οι ρωμαίοι τη σπουδαιότητα της γεωγραφικής της θέσης ανακηρύττουν την Πάτρα ρωμαϊκή αποικία το 14 π.χ. και την ονομάζουν Colonia Augusta Achaica Patrensis. Καλούνται οι κάτοικοι να επιστρέψουν και τους παραχωρούν το προνόμιο της ελευθερίας και αυτοδιοίκησης, αν και δεν ήταν ρωμαίοι, καθώς και να κόβουν δικό τους νόμισμα (με τα αρχικά CAAP). Ρωμαϊκές οικογένειες παλαιμάχων βετεράνων έρχονται και εγκαθίστανται στην πόλη με αντάλλαγμα γη. Ο πληθυσμός εμπλουτίζεται και από τη βίαιη μεταφορά κατοίκων και από την Αιτωλία.
Οι ρωμαίοι εξωραΐζουν την πόλη κτίζοντας ναούς, λουτρά, νυμφαίο, θέρμες, πολυτελή σπίτια με ψηφιδωτά, διακοσμούν την πόλη με αγάλματα, φέρνουν νερό με υδραγωγείο, οργανώνουν το σύστημα ύδρευσης και αποχέτευσης, φτιάχνουν δρόμους λιθόστρωτους μέσα στην πόλη αλλά και επαρχιακούς, γεφύρια, λιμάνι, ωδείο (2)και αμφιθέατρο. Όλα ντυμένα στο λευκό μάρμαρο, για να συμβαδίζουν με τη χλιδή της ρωμαϊκής ζωής. Υιοθετούν το ελληνικό δωδεκάθεο αλλά και θεούς της ανατολής. Λειτουργούν λυχνομαντεία και το μαντείο της Δήμητρας. Επικρατεί συγκρητισμός και ζηλευτή πολιτισμικότητα. Οργανώνεται κτηματολόγιο, λειτουργούν μικρές βιοτεχνίες πχ των πήλινων λυχναριών. Βρίσκεται σε μεγάλη ανάπτυξη μέχρι τον 3ομχ. αιώνα.
 |
| Ρωμαϊκό Ωδείο (2) |
Από αυτή την ιστορική φάση σε σχέση με τον αθλητισμό έχει σωθεί και εκτίθεται στο μουσείο της Πάτρας ένα ψηφιδωτό από οικία στα Υψηλά Αλώνια το οποίο και θα συζητήσουμε σε αντιπαράθεση με ένα δεύτερο ψηφιδωτό που προέρχεται από οικία πιθανόν οργανωτή μονομαχιών, μια ανάγλυφη παράσταση μέρος χορηγικού μνημείου, ένα επιτύμβιο και κάποια λυχνάρια που βρίσκονται στην αίθουσα του δημόσιου βίου του αρχαιολογικού μουσείου Πατρών. Το θέμα τους έχει άμεση σχέση με το αμφιθέατρο ή στάδιο ή θέατρο, όπου μέσαλάμβαναν χώρα θεατρικές, μουσικές και αθλητικές εκδηλώσεις αλλά και μονομαχίες, θηριομαχίες, ναυμαχίες. Ανάλογα με τη δεδομένη χρήση του και το αντίστοιχο όνομα.
 |
| Αμφιθέατρο.Οι αποθηκευτικοί χώροι κάτω από τις κερκίδες. (3) |
Στο κέντρο της πόλης στα εκατό χρόνια από το στήσιμο της ρωμαϊκής πόλης, το 80-90 μΧ. περίπου, με δαπάνη του αυτοκράτορα Δομιτιανού κτίζεται το αμφιθέατροή στάδιο ή θέατρο. Ο Παυσανίας στο πέρασμα του από την πόλη το 2ομΧ. αιώνα αναφέρεται στο θέατρο αλλά δεν δίνει περιγραφή ή παραπάνω πληροφορίες. Το 1870 σχεδόν αποψιλώθηκε η περιοχή από τα λίθινα υλικά του κτίσματος, για να χρησιμοποιηθούν ως οικοδομικό υλικό και πάνω του κτίστηκαν νεοκλασικές οικίες οι οποίες από το 1970 άρχισαν να γκρεμίζονται, ώστε να έρθει και πάλι στην επιφάνεια. Καλύπτει 18 στρέμματα μεταξύ των οδών Καραϊσκάκη- Παντανάσσης-Αγίου Γεωργίου-Ερισσού. Είναι επίμηκες, 200 μέτρα μήκος και 90 μέτρα πλάτος, ελλειψοειδές δηλ με δύο σφενδόνες, σαν δύο αντιτακτά θέατρα, στο κέντρο η κονίστρα, με κύρια είσοδο από το βόρειο μέρος, ίσως και δεύτερη στα νότια από την πλευρά της Παντάνασσας. Πιθανόν είχε 2-3 διαζώματα. Συνήθως το κάτω ήταν πέτρινο για τους επισήμους, το δεύτερο ξύλινο και το τρίτο απλά πρανές για όρθιους. Κάτω από τα διαζώματα σώζονται ακόμα και σήμερα χώροι αποθηκευτικοί, προετοιμασίας των αθλητών και μονομάχων, φύλαξης των ζώων και άλλοι βοηθητικοί (3).
 |
| Το ανάγλυφο των μονομάχων, απόσπασμα από χορηγικό μνημείο (4) |
Το αμφιθέατρο είναι ένα ρωμαϊκό αρχιτεκτόνημα, όπου εδώ θα βλέπατε ο,τιδήποτε είχε σχέση με το θάνατο. Εκτός από τις εισόδους του κοινού υπήρχε η πύλη «της ζώσης σαρκός» και η πύλη «της νεκρικής πόλης». Όλα ήταν οργανωμένα άψογα με χρηματοδότηση από δωρεές και χορηγίες. Στην αυτοκρατορία υπήρχαν 230 αρένες και μία από αυτές λογίζονταν της Πάτρας. Εκεί οι ρωμαίοι και τα πλήθη διασκέδαζαν και λάμβαναν την αγωγή του πολεμοχαρή στρατιώτη και του υπάκουου εξαρτημένου «πολίτη». Οι μονομάχοι ήταν σκλάβοι, κατάδικοι αλλά και ελεύθεροι που οικειοθελώς, για να λύσουν το οικονομικό τους έπαιρναν το χρίσμα της φονικής μηχανής. Ο μακροβιότερος ακολούθησε καριέρα είκοσι χρόνων!!. Έχουν βρεθεί νεκροταφεία με σκελετούς μονομάχων, όπως στο Γιορκ της Βρετάνης. Οι μονομάχοι, οι gladiators, δηλ αυτοί που κρατάνε σπαθί, έχαιραν εκτίμησης και λάμβαναν δώρα και τιμές, αν και δούλοι. Ήταν μια οικονομική επένδυση της εποχής, γι αυτό και είχαν αμέριστη ιατρική φροντίδα και προσοχή.
 |
| Το ψηφιδωτό των μονομάχων (5) |
Είναι ένα δημιούργημα βαρβαρικών εθίμων. Η βία και η τρομοκρατία είναι λέξεις συνυφασμένες με τη ρωμαϊκή εξουσία. Οι μονομαχίες ήταν η αναπαράσταση της μάχης με κανόνες μάχης και η νίκη ήταν η νίκη του αυτοκράτορα, της εξουσίας. Οι χώροι συγκέντρωσης έπαιζαν αυτό το ρόλο, υπενθύμιζαν στα πλήθη το ποιος είναι η εξουσία και ποιος ήταν ο δικός του ρόλος του. Ήταν οι χώροι διαφήμισης, το μέσο μαζικής προπαγάνδας του αυτοκράτορα. Οι επευφημίες του πλήθους επιβεβαίωνε την εξουσία του αυτοκράτορα που είχε τη ζωή και το θάνατο των υπηκόων του στα χέρια του. Ο Τραϊανός για το θρίαμβο του στους Δάκες, οργάνωσε αγώνες με 10.000 μονομάχους που οι περισσότεροι εκείνη τη μέρα βρήκαν το θάνατο. Ο εκβαρβαρισμός του πλήθους εξυπηρετούσε την αυτοκρατορία. Μια μάζα που ευχαριστιόταν και διασκέδαζε με το αίμα και το θάνατο μακριά από τη μάθηση ήταν πιο ευάλωτη και χειραγωγήσιμη από την εξουσία. Ήταν εξοικειωμένοι με τη βία και το θάνατο, για αυτό τους ήταν εύκολο, ενώ φοβόντουσαν για το δικό τους θάνατο, να αποφασίζουν απερίσκεπτα το θάνατο του ηττημένου μονομάχου. Ο πλήρης μηδενισμός της ανθρώπινης υπόστασης. Τα πλήθη εκβαρβαρωμένα ανέπτυσσαν άγρια ένστικτα.
 |
| Το επιτύμβιο του Τρύφερου |
Στο αμφιθέατρο της Πάτρας οι ρωμαίοι και όχι μόνο «διασκέδαζαν» με μονομαχίες. Η ανάγλυφη μαρμάρινη πλάκα (4), πιθανώς από μνημείο χορηγού που οργάνωνε μονομαχίες, του 1ου–2ουμΧ. αιώνα, με τα τρία ζεύγη μονομάχων που εξασκούνται, αποδεικνύει ότι και στην Πάτρα τελούνταν παράλληλα θεάματα «ψυχαγωγίας». Η ανομοιογένεια στο ντύσιμό τους δηλώνει ότι υπήρχαν διάφορα ήδη μονομάχων που παρείχαν ανάλογο θέαμα. Συνήθως ο ένας ήταν βαριά εξοπλισμένος αλλά το ζευγάρι του που ήταν πιο ελαφριά ντυμένο είχε ένα φονικότερο όπλο από αυτόν στα χέρια του.
 |
| Το ψηφιδωτό από τα Υψηλά Αλώνια (7) |
Το ίδιο επιβεβαιώνεται και από το επιτύμβιο ανάγλυφο του Τρύφερου (6) που το ανήγειρε ο γιος του Αλέξανδρος, τον 2ο -3ο μΧ. αιώνα. Ο Τρύφερος ήταν μονομάχος, παρίσταται με πλήρη εξάρτηση ετοιμοπόλεμος, όπως φαίνεται από την κυρτή του πλάτη. Φορά περικεφαλαία, θώρακα, επιγονατίδες, κρατά ασπίδα και ξίφος, στηρίζεται στο αριστερό πόδι, ενώ το δεξί είναι έτοιμο, σχεδόν μετέωρο, να κάνει το πρώτο βήμα για την επίθεση στον αντίπαλο μονομάχο. Παραδίπλα του στα δεξιά του ο μικρός του γιος ήρεμος κρατά στεφάνι και κλαδί φοίνικα. Στα αριστερά του Τρύφερου παρατίθενται τα 11 στεφάνια από τις νίκες του, δηλ ήταν πολύ σπουδαίος και επιτυχημένος μονομάχος.
 |
| Υποκριτές (α ζώνη), (8) |
Ένα ψηφιδωτό (5) από οικία πιθανόν οργανωτή μονομαχιών του 3ουμ.Χ. αιώνα δηλώνει επιπλέον ότι και σε αυτή την πόλη οι ρωμαίοι έφεραν τα ήθη και τα έθιμα τους και τα επέβαλαν. Τειμοκράτης ονομάζεται ο διαιτητής της μονομαχίας και Καλλίμορφος ό ένας από τους δύο μονομάχους, ίσως και ντόπιοι.
Σε αντίθεση με τη βία και τον εκβαρβαρισμό στέκεται παραδίπλα το ψηφιδωτό που προέρχεται από οικία στα Υψηλά Αλώνια (7), τέλος 2ουμΧ. –αρχές 3ουμΧ. αιώνα. Μαθαίνουμε ότι στην Πάτρα υφίστανται θεατρικοί, μουσικοί και αθλητικοί αγώνες την ρωμαϊκή εποχή εξ ου και η ονομασία θέατρο του ίδιου χώρου. Το ψηφιδωτό είναι μεγάλων διαστάσεων και ήταν επιδαπέδιο. Περιβάλλεται από πλοχμούς και χωρίζεται οριζόντια σε δύο ζώνες. Στην πρώτη ζώνη μουσικοί (9) και ηθοποιοί (8) με μάσκες διαγωνίζονται, ενώ πάνω στο τραπέζι που βρίσκεται στο κέντρο της ζώνης, είναι τοποθετημένα τα έπαθλα των αγώνων. Τα μουσικά όργανα και τα πήλινα προσωπεία στις προθήκες του Μουσείου δηλώνουν την ενασχόληση των κατοίκων με το θέατρο και τη μουσική.
 |
| Μουσικός (α ζώνη), (9) |
Στη δεύτερη ζώνη παρατίθενται μια σειρά αθλητικών αγώνων. Απεικονίζονται γυμνοί αθλητές σε κίνηση που εναλλάσσονται με νικητές στεφανωμένους. Από αυτή τη δραστηριότητα και η ονομασία στάδιο. Κατά σειρά από αριστερά προς τα δεξιά απεικονίζεται ένας λαμπαδηδρόμος, ένας αγωνιστής που «κερητίζει ή βαλλίζει», δηλ παίζει χόκεϋ (1), ένας δισκοβόλος (10), ένας άλτης, παλαιστές, πυγμάχοι, ένας δρομέας "φέρων ασπίδαν" και ενδιάμεσα αθλητές στεφανωμένοι (12). Ήρεμες μορφές που αθλούνται γυμνοί και διαγωνίζονται για ένα στεφάνι από ελιά, δίχως να έχουν σκοπό την εξόντωση του άλλου αλλά την άμιλλα. Εδώ φαίνεται και η διαφορά των δύο πολιτισμών, του ελληνικού και του ρωμαϊκού. Μια ματιά σε ένα μονομάχο και σε ένα αθλητή καθιστά προφανή τη διαφορά, ο ένας ντυμένος σαν αστακός, ο άλλος γυμνός, ο ένας αν δεν σκοτώσει, δεν θα επιβιώσει, ο άλλος επιβιώνει γυμνάζοντας το σώμα και τη σκέψη στην αρετή.
 |
| Δισκοβόλος (β ζώνη), (10) |
Κοντά στο αμφιθέατρο υπήρχε ο ναός της Νέμεσης (11), μιας θεάς ελληνικής προέλευσης υιοθετημένης από τους ρωμαίους. Πιθανόν από εκεί να προέρχεται και το μαρμάρινο άγαλμα που εκτίθεται στο μουσείο, αυτό της θεάς Νέμεσης, προστάτιδας των μονομάχων και όχι μόνο. Η θεά αντιπροσώπευε τη θεία δίκη, την τάξη, την ισορροπία στις ανθρώπινες υποθέσεις, τον ανθρωποκεντρισμό στη συμπεριφορά. Πατά την Ύβρη, δηλ την αδικία, την αλαζονεία, τον εγωισμό και την υπεροψία των ανθρώπων, κρατά τον τροχό της τύχης, για να θυμίζει το ευμετάβλητο των ανθρώπινων πραγμάτων. Είναι εκεί κοντά στους αθλητές, υποκριτές (ηθοποιούς) και μονομάχους,για να τους προστατεύει από την αδικία και να θυμίζει την υποχρέωση τους σαν αγωνίζονται με τίμιο τρόπο. Η ύπαρξη της θείας δίκης της τόσο παρανοημένης από τους ρωμαίους, διότι το δίκαιο του δυνατού δεν ήταν το δίκαιο του ισοπεδωμένου ανθρώπου της ρωμαϊκής εποχής.
 |
| Νέμεσις (11) |
Μια ματιά στο μουσείο και αντιλαμβανόμαστε από τα εκθέματα της ρωμαϊκής περιόδου τη διαφορά των δύο πολιτισμών, τη διαφορά ανάμεσα στη δημοκρατία και στον απολυταρχία. Η τέχνη εμπνέεται από την καθημερινότητα αλλά και την καταγράφει, έμμεσα τη σχολιάζει και μας προσκαλεί-προκαλεί να την ερμηνεύσουμε.
Σημείωση: οι αριθμοί που συνοδεύουν τις φωτογραφίες δηλώνουν τη θέση τους στο κείμενο
 |
| Δαφνοστεφανωμένος αθλητής (12) |